Islamska kultura i civilizacija

Emirul-mu'minin: značenje i uloga

(Emiru-l-mu'minin je) titula koja je kroz islamsku historiju, od perioda halife Omera, r.a., dodjeljivana poglavarima država. Poglavari islamske države nazivani su halifa i imam, ali je najčešći naziv bio vođa pravovjernih (emir el-mu'minin).

Ovaj termin prvi put je upotrijebljen u 17. mjesecu po Hidžri (2. redžeb/januar 624. godine) za komandanta Abdullaha ibn Džahša, kojeg je Poslanik, a.s., poslao u Batn Nahle da presretne povorku Kurejšija. Poznato je da su Poslanikovi drugovi emir el- mu'mininom nazivali komandanta Sa'da ibn Ebi Vekkasa i komandanta Usamu ibn Zejda, kojeg je halifa Ebu Bekr, r.a., poslao u Siriju nakon Poslanikove, a.s, smrti.

Ovaj je termin od perioda vladavine prve četvorice halifa dodjeljivan kao titula samo halifama. Preovladava mišljenje da se prvi put s ovom titulom spominje halifa Omer, r.a. Poslanikovi, a.s., drugovi nazivali su Ebu Bekra, r.a. Poslanikov nasljednik (halifa Resulillah), a Omera, r.a., koji je bio halifa nakon njega, halifa Poslanikovog, a.s., halife (halifa halifa Resulillah). Poslanikovi, a.s., ashabi kasnije su ovaj termin smatrali preglomaznim zbog povećanja broja halifa. Ebu Musa el-Eš'ari u jednom pismu obraća se halifi Omeru, r.a., oslovljavajući ga emir el-mu'minin, a na isti način obraćaju mu se i Adi ibn Hatim et-Ta'i, Mugire ibn Šu'be, Amr ibn As i drugi, čime je ova titula dobila široku upotrebu.

Titula emir el- mu'minin u islamskoj historiji ima politički, vojni i vjerski karakter. Počevši od Omera, r.a., Osmana, r.a.,  i Alije, r.a., skoro sve halife naslijedile su ovu titulu. Mnogi emevijski i abasijski vladari, zatim vladari iz ostalih dijelova islamskog svijeta koji su polagali pravo na hilafet, vodili su mnoge borbe zbog titule emir el-mu'minin. Između njih možemo izdvojiti Idrisije, koji vode porijeklo od Alije, šiijske Fatimije, koji su smatrali da su dostojniji hilafeta od Abasija, zatim Karmatije, Rustemije Ibadije i Muvehhide. Ova titula koristila se i u državi andaluzijskih Emevija.

Abdurrahman III je 316/929. godine, nakon Ibn Hafsunovog ustanka, prvi put u historiji države andaluzijskih Emevija počeo upotrebljavati ovu titulu. Abdurrahman III je titulu emir el-mu'minin upotrebljavao da bi se suprostavio Abasijama, ali još više šiijskim Fatimijama, koju su bili ovladali Sjevernom Afrikom, zbog njihovih neprijateljskih postupaka. I drugi lokalni vladari u Andaluziji takmičili su se međusobno za pravo na korištenje ove titule. Muslimanke države na istoku nisu koristile titulu emir el-mu'minin iz poštovanja prema Abasijama. Ova titula bila je prisutna u muslimanskim državama Sjeverne Afrike i Andaluzije, te na zapadu, osim kod dinastija Aglebija, Zirija i Hammadija.

Nakon što su Mongoli 656/1258. godine zauzeli Bagdad, Ebu el-Kasim Ahmed, kojeg je u Kairo poslao memlučki sultan Bajbars i imenovao ga halifom, nastavio je koristiti titulu emir el-mu'minin, a isto su činili i njegovi nasljednici. Broj država u kojima se koristila ova titula još je i uvećan nakon pada abasijskog hilafeta u Bagdadu. I osmanski sultani koristili su ovu titulu nakon što je hilafet prešao na osmansku dinastiju 1517.godine.

Za vrijeme vladavine sultana Abdulhamida II, pored često korištenog termina halifa el-muslimin, korištena je i titula emir el-mu'minin. Tako se, npr., 1306/1889. god, ispod tugre u historijskom godišnjaku Hicaz Vilayeti Sahnamesi, našla i fraza emir el- mu'minin, ‘urve el-vuska-yi muvehhidin, hadim el-haremejn.

To se nastavilo sve dok se sultanat nije odvojio od hilafeta. Osoba koja je bila na čelu hilafeta od tada se nazivala samo halifa el-muslimin. Šiijske imamije titulu emir el-mu'minin najčešće koriste samo za halifu Aliju. Ova titula i dalje je prisutna kod marokanskih kraljeva.

Halife su nekim vladarima i državnicima davali titulu emir el-mu'minin, ali tako što su na početku te sintagme dodavali neke riječi. Tako su abasijske halife nazivale Togrul-bega jemin emir el-mu'minin, Alparslana i Sendžera burhan emir el-mu'munin, a Melikšaha kasim emir el-mu'minin.

Neki od pojmova dodavani tituli emir el-mu'minin jesu sljedeći: abd, halil, halisa, hassa, husam, mevla, muhji, mu'in, nasir, radi, safi, sejf, siddik sika, ‘umde, velij, vezir i jemin.

Izvor: Mustafa Fayda, Institucije islamske civilizacije, Centar za napredne studije, Sarajevo, 2017, str.188-198.