ISKREN ODNOS
Šejh Azhara Mustafa el – Meragi, koji je bio poznat diljem muslimanskoga svijeta kao ugledan teolog, jedno od svojih najboljih predavanja zaključio je navodom razgovora između jednog muslimana i Poslanika, a.s. Čovjek je pitao Poslanika, a.s., šta je to vjera islam, a Poslanik, a.s., je odgovorio :„ Iskrenost“. Čovjek je potom pitao šta podrazumijeva čvrsto vjerovanje, a Poslanik, a.s., je odgovorio: „Iskren odnos”. Taj iskreni odnos u trgovini doveo je do izuma čeka. Porijeklo riječi ček prema autorima rječnika evropskih jezika, otvoreno je pitanje.
Rječnici njeni etimologiju dovode do perzijske riječi za vladara šah, na način kako se ona koristi u šahu u značenju šah je paraliziran (Sah-mat)“. No, kako je uopće moguće pomiješati riječ koja označava smrt kralja s vijećem kojom se označava zahtjev banci za isplatu novca? Izgleda da ne postoji logika ili njihov zaključak. Naučnici su složni u tome da je arapska riječ šakk, upotrebljavana davno u muslimanskom svijetu, značila isto što i riječ ček znači danas. James i Thorpe naglašavaju da su muslimani razvili „sofisticiranu bankovnu mrežu“. Postojale su glavne kancelarije u bankama u Bagdadu te njihove podružnice u drugim gradovima muslimanskoga svijeta, Pored valuta i čekova, banke su operirale i kreditnim pismima. Objašnjavajući prednosti iskrenosti muslimanskih trgovaca, Curtin kaže da se, ova islamska praksa prvo proširila među lokalnom trgovačkom klasom pa tek potom u društvu, a kroz historiju vidljiva je od Senegala do Filipina“. Indonežani su takoder bill impresionirani iskrenošću muslimanskih poduzetnika, a mnogi od njih su došli iz arapskih zemalja, iako su većinom bili iz Indije i Kine. Neki muslimanski poduzetnici naselili su se u priobalnim područjima, naučili lokalne jezike i oženili su se lokalnim djevojkama pa su ta naselja postala zajednice. Uprkos bogatstvu, muslimani sebe nisu smatrali privilegiranim, pa se nisu izolirani od ostalih ljudi, budući da su skladno poslovali sa svojim komšijama nemuslimanima. Mahmud ističe muslimanske poduzetnike iz Gudžarata i Bangladeše kao najzaslužnije u prenošenju poruka islama stanovništvu Sumatre i drugih ostrva, odakle se islam proširio prema unutrašnjosti.
Dodatni razlog za pozitivan odnos istočnjaka prema muslimanskim dolazima iz jednog neobičnog izvora, odnosno stranih evropskih kolonizatora. Portugalci nisu bili naklonjeni samo trgovini već i širenju kršćanstva, počesto i silom. Kina, koja je imala odlične trgovačke odnose s muslimanima, nije znala kako se odnosi prema ovim nasilnim trgovcima. Gore od toga, Portugalci (kasnije i Holanđani) insistirali su da se miješaju u lokalne poslove. Takvo miješanje u Indoneziji, kako navodi Lapidus ,, potaklo je prihvatanje islama“. Islam je ustvari postao dominatan u Indoneziji i kao takav ostao do danas. U svojim pohodima u druge dijelove svijeta muslimani nisu uništavali mjesta gdje su odlazili, već su umjesto toga čuvali cjelovitost zajednica koje bi pokorili. Otišli smo i korak dalje, „pokorivši” lokalno stanovništvo načinom na koji su pomagali razvoj ekonomije. Naspram toga, nemuslimanske vlasti obeshrabrivale su se lokalno, naročito u Kini i Evropi. Tek u XVII stoljeću evropske vlade uvidjele da trgovina “osigurava neposredno preimućstvo nad državom“. Naprimjer, Fox opisuje da su vlasti Venecije, u neposrednoj blizini Balkane, shvatile da je „poljoprivreda postala mnogo unosnija za trgovanje uvođenjem novih usjeva kao što je kukuruz, što su preuzele od svog tradicionalnog neprijatelja Turaka”. Fox potom dodaje da ovo područje i danas u proljeće i ljeto nabuja u čevtrtastim površinama i redovima turskih žitarica (Gran Turco).
NAPREDNA TRGOVAČKA MREŽA
Prvi put u historiji trgovina je bila mnogo lakša zahvaljujući postojanju jedne zajednice koja se širila iz središta islama, s Bliskog Istoka do Kine u jednom pravcu, preko sjevernih polovice Afrike u Evropi u drugom. Ta zajednica pokrivala je prostore većeg dijela istočne hemisfere. Ako se ova činjenica ne čini dovoljno zapanjujućom, treba imati na umu da je samo indijski potkontinent površinom približno jednak Evropi. Putevi i pravci povezivali su i najudaljenije dijelove muslimanskog svijeta. Postojale su i napredne morske luke. Mnoge postojeće luke proširene su ili ponovno izgrađene, a građene su i potpuno nove. Hourani ovaj islamski prostor opisuje kao „zasebnu imperiju… ekonomski prostor značajan… zato što je povezano dva velika morska bazena civiliziranog svijeta, to jest Mediteran i Indijski okean“. Muslimanska Španija je idealan primjer onoga što je islam imao da ponudi. Abdurrahman III radio je marljivo na stvaranju prosperiteta civilizacije na Zapadu, a za vrijeme njegove vladavine Kordoba je postala najbogatiji grad Evrope. Sarton je opisuje kao „jedno od velikih središta civilizacije“.
Trećina halifinog budžeta trošena je na unapređenje sistema za navodnjavanje izgradnjom novog irigacionog sistema. Tako je muslimanska Španija postala najrazvijenija regija u Evropi. To je najvažniji razlog zbog kojeg Crespi vladavinu Abdurrahmana III ocjenjuje kao „zlatno doba muslimanske Španije“. Španija je nastavila unapređivati svoju trgovinu. Napisano je nekoliko knjiga iz agronomije, koje su pomogle farmerima. Postojala je također prosperitetna tekstilna industrija, čiji je jedan od proizvoda bio izvanredna svila, koja je postala poznata kao španska svila. Kožarstvo je dostigao takav stepen prefinjenosti da se riječ „kordopska“ još uvijek upotrebljava za označavanje mekane i suptilne kože, izvorni proizvodi u muslimanskoj Španiji. Pored svega toga, Evropa je sporo usvajala prednosti blizine ove muslimanske države. Moguće je da su susjedne kršćanske države, zbog neprijateljstva prema islamu, predstavljale previše snažnu barijeru u tom pogledu. Kasnije je skoro sva energija kršćana usmjerena osvajanju Andaluzije. Tokom kasnijih vođenih bitaka uništeno je zaista mnogo, a to se posebno odnosi na svu trgovinu koja se odvijala između muslimanskih i kršćanskih područja. Međutim, kršćani su ipak profitirali u ovim osvajanjima. Među blagom otetim od muslimana nalazile su se biblioteke s hlljadama knjiga, a one su potom prevođene na latinski.
Taj proces nije odmah rezultirao širenjem muslimanskih znanja u Evropi, budući da je Crkva čuvala prijevode djela na latinski. Kada je konačno došla, renesansa se pojavila iz drugog pravca, ponovno uz golemu pomoć islamske civilizacije. U historijskim knjigama često se zanemaruje doprinos muslimanske trgovine napretku Evrope, tako što je ova trgovina pomogla evropskoj da iz malih feudalnih džepova preraste u trgovinu međunarodnih okvira. Skupa sa znanjima usvojenim od muslimana, to je pomoglo pojavi renesanse u Evropi. Campbell također navodi da je renesansa procvala jer su muslimani prvo predstavili Zapadu, a onda i olakšali izučavanje mnogo toga što su sačuvali od Grka. Kako je već naglašeno, Zapad je bogata saznanja od muslimana usvojio putem muslimanske Španije i Sicilije, a ne kao posljedicu križarskih ratova. Ipak, i križari su se sigurno obogatili trgovanjem. Kupovali su umjetničke proizvode muslimanskih zlatara i draguljara i koristili ih kao relikvije u crkvama.
Kasnije, pošto su se križari naselili u muslimanskim područjima, više su se voljeli baviti trgovinom nego voditi ratove i profitali su na proizvodima donesenim posredstvom muslimana sa Istoka. Za tim proizvodima, poglavito šećerom, vladala je velika potražnja širom Evrope. Nakon V križarskog pohoda Egipat je postao središte trgovine iz Evrope, i to zahvaljujući interesnim finansijskim magnatima iz Venecije i Đenova. Enormnim povećanjem trgovinske aktivnosti Marsej u Francuskoj izrastao je u vodeću luku roba s Istoka. U evropskim gradovima osnovane su banke i one su poslovale s bankama iz Sirije, a kasnije su određivale zastupnike u tom dijelu muslimanskoga svijeta. Prve zlatne kovanice iskovane u Italiji nazvane su Byzantine Saranecentus, a bile su ispisane na arapskom jeziku. Trgovina s muslimanskim svijetom pokrenula je svijest o potrebi Evrope za istraživanjima preko granica kontinenta. Ta je pojava jasnije vidljiva ako se pogleda iz jedne druge perspektive. Naime, trgovina je stoljećima bila potpuno jednostrana. Istok, uključujući i Kinu, imao je skoro sve što je trebalo ponuditi Evropi, ali Evropa nije imala ništa zauzvrat – niti proizvodi, niti znanja, niti nauka, niti tehnologije.
U nekim periodima Evropa je nudila roblje. Jedini drugi proizvodi za razmjenu svodili su se na plemenite metale, poput srebra, te u nešto manjim količinama, zlata. Međutim, to nije bilo dovoljno. U XIX stoljeću Velika Britanija u očaju je silom izvezla opijum kao trgovačku robu u Kinu. Evropljani su se bogatili trgujući s muslimanskim svijetom. S obzirom na to da su držali monopol na robe iz zemalja Istoka, za muslimane se uvijek vjerovalo da izvlače golem profit iz trgovine. Međutim, predviđa se činjenica da su Evropljani takođe zarađivali ogromne količine novca od muslimanske trgovine. Portugalci, koji su se žalili na „enormno visoke cijene“ postavljene od strane muslimana, kasnije su shvatili da su stekli „profit od 1000%” na utovaru robe u Lisabonu. Međutim, postoji bitna razlika u načinu na koji su muslimani trgovali u tim vremenima u odnosu na Evropljane. Muslimani su poštovali pravila lokalnog stanovništva na vlasništvo nad ostrvima, dok su Evropljani jednostavno silom zauzimali zemlje, a lokalno stanovništvo koristili kao jeftinu radnu snagu. Mnogi su Evropljani stekli monopol, neki od njih iz ruku muslimana, a neki čak i silom. Venecija je primjer prvih. Budući da su drugi talijanski gradovi-države, Đenova i Piza, stekli korist od križarskih ratova, muslimani nisu htjeli poslovati s njima. Kao rezultat toga, Venecija je profitirala od ove odluke muslimana i osigurala svoj čuveni rast i status. Đenova je kasnije davala posade za muslimanske lade. I druge su evropske države stekle ogromna bogatstva trgujući s Istokom, posebno Portugal i Holandija te kasnije Velika Britanija. Vjeruje se da su Britanci na svaku funtu investiranu u Indiji zauzvrat dobili hiljadu funti. Indija je dala zaista značajan doprinos povećanju britanskog bogatstva i snage.” Roberts se poziva na neimenovanog britanskog potkralja koji je rekao: „Sve dok mi vladamo Indijom, bit ćemo najveća sila na svijetu. Ako je izgubimo, past ćemo odmah na nivo trećerazredne sile.” Trgovina s Evropom ubrzo je proširena do skandinavskih zemalja.
Dokazi ovoga poslovanja pojavili su se istovremeno s otkrićem miliona kovanica muslimanskih zemalja XX stoljeću. Postoji još jedna razlika u načinu na koji su muslimani poslovali u Evropi. lako je trgovina najčešće tekla neposredno između Evropljana i muslimana, i Jevreji su djelovali kao posrednici za muslimane. Evropa je tada bila rigidna feudalna tvorevina i imala je samo dvije klase ljudi: aristokratiju i ostale, u koje su spadali i vješti radnici. Jevreji su iz muslimanskoga svijeta donijeli bankarski sistem u Evropu, što predstavlja prvobitan razlog zbog kojeg su oni kao zajednica bili povezivani s novcem. Jevrejski trgovci i bankari izgradili su srednju klasu na Zapadu. Preko Sicilije i južne Italije, te potom kroz središnju i sjevernu Italiju, muslimanska trgovina i kultura putovale su u Evropu. Dinar, valuta iz muslimanskog svijeta, bio je priiznat u Italiji. Muslimanski naučnici, obrtnici, zanatlije i umjetnici nastavili su raditi na Siciliji i nakon normanskog osvajanja, jer su njihovo znanje i vještine tamo još uvijek bili cijenjeni, posebno kod kraljevskih i plemićkih porodica. Iako su neki proizvodi, naprimjer tekstilna roba, pravljeni za kršćane, ukrašavani su natpisima na arapskom jeziku. Italijani su od muslimana naučili kako se proizvodi svila pa su potom počeli proizvoditi vlastitu svilu, druge tekstilne proizvode, staklo i zanatske proizvode.
Naučili su i o umjetnosti, arhitekturi, prirodnim naukama i književnosti. „Danteove ideje o drugom svijetu – navodi Hitti – … sigurno su orijentalnog porijekla.“ Tako su postignuća islamske civilizacije u Evropi i Aziji potekla iz islamskih principa udruživanja, iskrenosti i blagostanja za sve. Naročito su muslimanske inovacije u skladištenju i prijevozu važnih proizvoda izgradile mreže trgovanja i transporta koje će se održati stoljećima.
Izvor: Ahmed Eesa, Othman Ali, Studije o islamskoj civilizaciji: muslimanski doprinos renesansi, CNS, Sarajevo, 2016, str. 63-77.
